Merhaba,

Bu hafta blog yazımda son yılların en ilgi çekici başlıklarından biri olan kollajen üzerine konuşmak istiyorum. Yaşam ve beslenme tercihlerimizin değişmesi ile birlikte özellikle yaşa bağlı olarak ihtiyaç duyduğumuz en önemli proteinlerden biri kollajendir. İlginç bir şekilde vücudumuzda su’dan sonra en fazla bulunan maddedir. Bu bağlamda kollajenin ne olduğu ve insan organizması için neden önemli olduğunu anlamak son derece hayatidir. İlk olarak kollajen nedir ve neden önemlidir? soruları ile başlayalım. 

Kolajen nedir ve neden önemlidir?

Kollajen, vücudumuzda kemik, kıkırdak, tendon, ligament ve cilt gibi bağ dokularda yoğun miktarda bulunan yapısal bir proteindir. Yapısal proteinlerin temel özelliği hücrelerimizin ve dokularımızın yapısını veya çerçevesini oluşturan temel yapı taşları ya da proteinleridir (1).

Bugüne kadar tanımlanmış 28 kollajen türü vardır. Her ne kadar 30’a yakın farklı kollajen türü olsa da vücudumuzdaki kollajenin %90'ını tip I kollajendir (2). Kollajen esas olarak glisin, prolin ve hidroksiprolin amino asitlerinden oluşmaktadır. Bu amino asitler, kollajenin üçlü sarmal yapısını oluşturan iplikçikler olarak düşünülebilir (3). Ayrıca, dokulara yapısal destek sağlar ve aşağıda belirttiklerim de dahil olmak üzere hücresel süreçlerde önemli roller oynar (4,5,6):

• Doku onarımı
• Bağışıklık tepkisi
• Hücresel iletişim
• Doku bakımı için gerekli bir süreç olan hücresel restorasyon 

Kollajen kaybına ne sebep olur?

İnsan vücudu doğal olarak endojen kaynaklı gün içinde fibroblast adı verilen bağ doku hücreleri ile kollajen üretebilir. Ancak yaş aldıkça kollajenler parçalanır, fibroblast hücrelerin işlevleri bozulur ve sonuç olarak kollajen üretimi yavaşlar ya da durur (7). Kollajen üretiminde ve fonksiyonunda görülen bu değişiklikler kırışıklıkların oluşmasına, kuru ve sarkık cilt görünümü gibi yaşlanmanın karakteristik belirtilerine yol açabilmektedir (8). Aynı zamanda, iskelet sisteminde bulunan kollajenin bütünlüğü de yaşla birlikte azalır ve bu durum kemik gücünde azalmalara yol açabilir (9). Yaşlanmayla beraber fizyolojimiz özelinde kollajen kaybı ve hasarı kaçınılmaz olsa da belirli yaşam tarzı ve beslenme faktörleri bu süreci hızlandırabilir ya da tersine çevirebilir. Örneğin, sigara içmenin kollajeni bozduğu, cilt yaşlanmasına, kırışıklıklara ve elastikiyet kaybına neden olduğu iyi dokümante olmuş bir konudur (10,11). Aşırı alkol tüketmenin, kollajen üretimini azalttığı, cilt onarım mekanizmalarına zarar verdiği ve cilt yaşlanmasını hızlandırdığı da rapor edilmiştir (11). Ayrıca, yüksek oranda ilave şeker ve ultra işlenmiş gıdalar içeren bir beslenme şeklinin, kollajen dönüşümünü azalttığı, kollajenin çevre hücreler ve proteinlerle etkileşime girme kabiliyetini sınırladığı ve bunun sonucunda ortamda glikasyon gelişimine zemin hazırlayarak erken yaşlanmaya neden olabilmektedir (12). Kollajen yapısı ve fonksyinu ile ilgili bir diğer önemli risk faktörü de uzun süre güneşe maruz kalmaktır. Bazı araştırmalar, sıcak mevsimlerde güneşin en yoğun hissedildiği saatlerde uzun süre güneşe maruz kalmanın kollajen üretimini bozabileceğini ifade etmektedir (13).

En iyi kollajen besin kaynakları

Bazı besinlerden kollajen alınabilir. Kollajen tüm hayvanların deri ve eklemler gibi bazı kısımlarında yoğun olarak bulunur. Genel olarak kollajen açısından zengin olan besin kaynakları balık ve tavuk derileri, denizanası gibi belirli deniz ürünleri, kemik suyu dahil olmak üzere kemikler ve bağlar gibi hayvan parçalarından yapılan yemekler ya da spesifik kollajen takviyeleridir (14). Vücudunuz doğal olarak amino asitlerden kollajen ürettiğinden, kümes hayvanları, balık, fasulye ve yumurta gibi gıdalardan yeterli miktarda protein almak kollajen üretimini destekleyebilir. Ayrıca, protein alımına (amino asitler) ek olarak, vücudumuz kollajen üretimi ve onarımı için diğer besin bileşenlerine ihtiyaç duymaktadır. C vitamini kollajen sentezi için gereklidir, bu nedenle düşük veya eksik C vitamini seviyeleri kollajen üretiminin bozulmasına neden olabilir (15). Bu nedenle, bol miktarda C vitamini açısından zengin besinler (narenciye, biber, yeşillik ve kivi vb.) tüketmek, sağlıklı kollajen üretimini desteklemeye yardımcı olabilir.  Dahası, mevsiminde farklı bitki bileşikleri açısından yüksek bir beslenme şekli benimsemek, iltihaplanmayı azaltarak kollajen bozulmasına karşı koyabilir ve bunun sonucu olarak cilt sağlığının iyileştirilmesine katkı sağlayabilir (16).

Kollajen takviyeleri 

Vücudunuzun kollajen seviyelerini optimize etmek veya kemik sağlığını desteklemek için kollajen içeren besinleri tüketmeniz veya kollajen takviyeleri almanız son derece kritiktir.  Bu bağlamda, beslenme rutinlerinize yüksek kaliteli protein çeşitleri, D vitamini, kalsiyum, C vitamini ve çinko ekleyerek vücudunuzun kollajen üretmesine, sağlıklı kollajen seviyelerini ve kemik dokusunu korumasına yardımcı olabilirsiniz. Bazı araştırmalar, diyette alınması gereken protein miktarından (kg başına 0.8 gram) daha fazla protein tüketmenin (kg başına 1.2-1.5 gram), yaşlandıkça kas ve kemik dokusunu korumada etkili olabileceğini vurgulamaktadır. Ancak, bilimsel araştırmalar insan vücudundaki farklı dokularda farklı türlerde kollajen varlığından bahsetmektedir. Bu bağlamda bilimsel literatür, insan vücudunda yoğun olarak tip I, II ve III olmak üzere 28 tip kollajen tanımlanmıştır ve bu bu 3 ana tür kollajenin toplam vücut kollajen miktarının %80-90'ını oluşturduğunu ifade etmektedir (17). Tip I ve III esas olarak cildinizde ve kemiklerinizde bulunurken, tip II öncelikle eklemlerde bulunur (18,19). Bu bakımdan beslenmenize ilave olarak vücudmuz için kritik öneme sahip bu 3 tür kollajenin takviye olarak alınmasının etkili bir strateji olacağı düşünülebilir. Bu bakış açısı ile kollajen takviyesi alırken bu 3 türü içeren tercihlerin yapılması akılcı olacaktır. Kollajen takviyelerinin çoğu ineklerden ve balıklardan elde edilir (20). Kollajen takviyelerinin bileşimi farklılaşabilir, ancak tipik olarak kollajen takviyeleri tip I, II, III veya üçünün bir karışımını içerebilirler. Ayrıca kollajen takviyeleri üç ana formda (Hidrolize kolajen, kollajen hidrolizat veya peptidleri) bulunabilirler (21). Bazı araştırmalar, insan vücudunun hidrolize kollajeni en verimli şekilde emebileceğini ifade etmektedir (22,23). Bununla birlikte, tüm kollajen formları sindirim sırasında amino asitlere ayrılır ve daha sonra emilir ve vücudunuzun ihtiyaç duyduğu kollajen veya diğer proteinleri oluşturmak için kullanılır. Literatür, kollajen takviyelerinin kollajen üretimini artırabileceği ve bunun sonucunda hem yapısal hem de fonksiyonel faydalar sağlayabileceğini öne sürmektedir (24). Ancak, bilimsel literatür kollajen takviyelerinin kemikler, kaslar ve diğer sağlık faydalar üzerine etkileri konusunda oldukça yenidir. Erken dönem araştırmalar kollajen takviyelerinin etkileri ve etkinliği konusunda umut vericidir. İleriki dönemde kollajen takviyelerinin insan sağlığı ve performansı üzerine etkileri yoğun bir çalışma alanı olacaktır. Şimdi beraber kollajenin etkinliğini araştıran akademik araştırmaların sonuçlarını inceleyelim.

Kemik sağlığı

Kemik doku morfolojik olarak çoğunlukla kollajenden, özellikle tip I'den oluşur (25). Bu nedenle, kollajen takviyelerinin, kemiklerin zayıf, kırılgan hale geldiği ve kırılma olasılığının arttığı bir durum olan osteoporoza karşı korunmaya yardımcı olduğu erken dönem hayvan temelli akademik araştırmalarda gösterilmiştir (26,27,28). İnsanlar üzerinde yürütülen bir çalışmada, 1 yıl

boyunca günde 5 gram hidrolize kollajen verilen 131 postmenopozal dönemdeki kadınların omurgalarında %3'lük ve uyluk kemiklerinde yaklaşık %7'lik bir kemik yoğunluğu artışı bildirilmiştir (29). Bu bağlamda, henüz elimizde yeterince çok sayıda kanıt olmamasına rağmen kollajen takviyelerinin kemik kütlesini iyileştirebilme ve kemik kaybını önleyebilme potansiyelleri olabilir.  

Kas geliştirme

Kollajen takviyeleri özelinde en ilgi çekici başlıklardan biri kas kütlesi gelişimi için etkili

olup olamayacağıdır. Literatürde bir çalışma, tüm diğer protein kaynakları gibi, kollajen takviyelerinin de düzenli direnç antrenmanı ile birlikte tüketildiğinde kas gelişimini destekleme potansiyeli olduğunu vurgulamaktadır (30). Benzer şekilde literatürde 53 yaşlı erkek üzerinde yürütülen başka bir araştırma, 3 aylık direnç antrenmanına eşlik eden 15 gram hidrolize kollajen alımının, plaseboya kıyasla önemli ölçüde daha fazla kas kütlesi artışı sağladığını bildirmiştir (31). Sonuç olarak, kas kütlesi gelişimi amacıyla plaseboya kıyasla kollajen takviyelerinin direnç antrenmanları ile birlikte tüketilmesi etkili olabilir. 

Eklemler

Yaşa ve yaşantıya bağlı olarak insan hareket sisteminde dejenere (aşınma-yıpranma) olma potansiyeli olan en temel yapılar eklemlerdir. Özellikle orta yaş ve üzeri kadınlar olmak üzere erkek popülasyonlarını da etkileyen osteoartrit (eklem kireçlenmesi) olarak bilinir. Eklem kireçlenmesi kişilerin eklemlerinin arasındaki kıkırdağı aşındıran önemli bir sağlık sorunudur. Bu bağlamda, eklemler arasında koruyucu tampon olan kıkırdakların temel yapı taşı kollajendir (özellikle tip II, 32). Kıkırdakların sağlamlığı ve dayanıklılığı iskelet sistemi sağlığı ve fonksiyonu açısından kritiktir. Kıkırdağın (el, diz, kalça vb.) dejenere olması durumda ilgili bölgelerde iltihaplanma, sertlik, ağrı ve azalmış fonksiyon görülebilir (33). Literatürde kıkırdak sağlığı üzerine yapılan bir dizi araştırmada kollajen takviyelerinin eklem kireçlenmesi ile ilişkili semptomları hafifletmeye yardımcı olabileceği vurgulanmıştır (34,35). Başka bir güncel çalışmada, eklem kireçlenmesi olan katılımcılara 10 hafta boyunca günde 2 gram hidrolize tip II kollajen verilmiş ve katılımcıların eklem ağrısı, sertlik ve sakatlık skorlarında %38’lik bir azalma olduğu rapor edilmiştir (36).

Cilt Sağlığı ve Sağlamlığı

Cildinizin sağlamlığını ve yapısını oluşturan ana bileşenler tip I ve III kollajenlerdir (37). Daha önce de ifade ettiğim gibi vücudunuz doğal olarak kollajen üretse de, araştırmalar cildinizin sahip olduğu toplam kollajen miktarının her yıl %1 oranında azalabileceğini ve bunun da cildin yaşlanmasına katkıda bulunduğunu belirtmektedir (38). Kollajen takviyelerinin cilt üzerine etkilerini araştıran erken dönem çalışmalar, takviye almanın cildinizdeki kollajen seviyelerini arttırabileceğini, kırışıklıkları azaltabileceğini ve cilt elastikiyetini ve hidrasyonunu iyileştirebileceğini göstermektedir (39,40,41,42). Cilt sağlığı ve kollajen takviyeleri etkinliğini araştıran bir çalışmada, 114 orta yaşlı kadın katılımcıya 8 hafta boyunca günde 2.5 gram hidrolize kollajen tip I verilmiş ve çalışma sonunda katılımcıların kırışıklık hacmininin %20 azaldığı belirlenmiştir (43). Başka bir araştırmada ise, 35 yaş ve üzeri 72 kadın katılımcıya 12 hafta boyunca günde 2.5 gram hidrolize kollajen tip I ve II verilmiş ve çalışma sonunda katılımcıların kırışıklık derinliğinde %27 azalma ve cilt hidrasyon düzeyinde %28 artış saptanmıştır (44).

Diğer faydalar

Kollajen vücudun büyük bir kısmını oluşturduğu için takviye olarak tüketmenin çok sayıda potansiyel faydası olabilir. Her ne kadar kollajen takviyelerinin insan sağlığı ve morfolojisi üzerine etkileri tam olarak incelenmemiş olsa da ileriki dönemde yoğun bir çalışma alanı olacağı da aşikardır. Literatürde kollajen takviyelerinin bazı farklı sağlık yararları olabileceği de vurgulanmıştır. Bunlar; 

• Saç ve tırnakların formasyonu
• Selülit oluşumunu önleme ve geciktirme
• Bağırsak sağlığı optimizasyonu
• Vücut ağırlığı yönetimi ve kilo kaybı (45,46,47,48).

Sonuç olarak, kollajen hem vücudumuzun morfolojik bileşenleri hem de fonksiyonel başarısı için oldukça kritik öneme sahiptir. Cilt parlaklığından, tırnakların sağlamlığına, sarkopenik etkilerden, eklem dejenerasyonunun önlenmesine kadar birçok sağlık parametresi sahip olduğumuz kollajen miktarı ile doğrudan ilişkilidir. Bu bakımdan yeterli uyku, doğal ve temiz beslenme (özellikle kaliteli farklı kaynaklardan yüksek protein alımı), fiziksel aktif olmak, düzenli egzersiz yapmak (özellikle direnç egzersizi yapmak) ve gerekli durumlarda kollajen takviyelerini akılcı bir şekilde tüketmek vücudumuzun kollajen rezervini ve fonksiyonunu optimize etmek için son derece etkili stratejilerdir. Bundan dolayı, yukarıda bahsettiğim sağlıklı yaşam davranış şekillerini benimsemeniz ve alışkanlık haline getirmeniz yaşa ve yaşantıya bağlı olarak vücudunuzda oluşabilecek kollajen kaybını önleyecektir. Bir sonraki hafta farklı ve keyifli bir konu ile tekrar görüşmek üzere sağlıkla ve egzersizle kalın…

Kollajen içeren gıda takviyelerimizi incelemek ve satın almak için buraya tıklayabilirsiniz.

Prof.Dr. Emin KAFKAS

Hardline Akademi Başkanı

Referanslar

1. Nezwek TA, Varacallo M. Physiology, Connective Tissue. [Updated 2022 Sep 19]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542226/
2. Naomi R, Ridzuan PM, Bahari H. Current Insights into Collagen Type I. Polymers (Basel). 2021 Aug 9;13(16):264 doi: 10.3390/polym13162642. PMID: 34451183; PMCID: PMC8399689.
3. Wu M, Cronin K, Crane JS. Biochemistry, Collagen Synthesis. [Updated 2022 Sep 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507709/
4. Zhao C, Xiao Y, Ling S, Pei Y, Ren J. Structure of Collagen. Methods Mol Biol. 2021;2347:17-25. doi: 10.1007/978-1-0716-1574-4_2. PMID: 34472051.
5. Izu Y, Adams SM, Connizzo BK, Beason DP, Soslowsky LJ, Koch M, Birk DE. Collagen XII mediated cellular and extracellular mechanisms regulate establishment of tendon structure and function. Matrix Biol. 2021 Jan;95:52-67. doi: 10.1016/j.matbio.2020.10.004. Epub 2020 Oct 20. PMID: 33096204; PMCID: PMC7870578.
6. Yamada KM, Sixt M. Mechanisms of 3D cell migration. Nat Rev Mol Cell Biol. 2019 Dec;20(12):738-752. doi: 10.1038/s41580-019-0172-9. Epub 2019 Oct 3. PMID: 31582855.
7. Dick MK, Miao JH, Limaiem F. Histology, Fibroblast. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541065/
8. Shin JW, Kwon SH, Choi JY, Na JI, Huh CH, Choi HR, Park KC. Molecular Mechanisms of Dermal Aging and Antiaging Approaches. Int J Mol Sci. 2019 Apr 29;20(9):2126. doi: 10.3390/ijms20092126. PMID: 31036793; PMCID: PMC6540032.
9. Shuster S. Osteoporosis, like skin ageing, is caused by collagen loss which is reversible. J R Soc Med. 2020 Apr;113(4):158-160. doi: 10.1177/0141076820910315. PMID: 32286123; PMCID: PMC7160787.
10. Yazdanparast T, Hassanzadeh H, Nasrollahi SA, Seyedmehdi SM, Jamaati H, Naimian A, Karimi M, Roozbahani R, Firooz A. Cigarettes Smoking and Skin: A Comparison Study of the Biophysical Properties of Skin in Smokers and Non-Smokers. Tanaffos. 2019 Feb;18(2):163-168. PMID: 32440305; PMCID: PMC7230126.
11. Goodman GD, Kaufman J, Day D, Weiss R, Kawata AK, Garcia JK, Santangelo S, Gallagher CJ. Impact of Smoking and Alcohol Use on Facial Aging in Women: Results of a Large Multinational, Multiracial, Cross-sectional Survey. J Clin Aesthet Dermatol. 2019 Aug;12(8):28-39. Epub 2019 Aug 1. PMID: 31531169; PMCID: PMC6715121.
12. Nguyen HP, Katta R. Sugar Sag: Glycation and the Role of Diet in Aging Skin. Skin Therapy Lett. 2015 Nov;20(6):1-5. PMID: 27224842.
13. Budden T, Gaudy-Marqueste C, Porter A, Kay E, Gurung S, Earnshaw CH, Roeck K, Craig S, Traves V, Krutmann J, Muller P, Motta L, Zanivan S, Malliri A, Furney SJ, Nagore E, Virós A. Ultraviolet light-induced collagen degradation inhibits melanoma invasion. Nat Commun. 2021 May 12;12(1):2742. doi: 10.1038/s41467-021 22953-z. PMID: 33980846; PMCID: PMC8115293.
14. Coppola D, Oliviero M, Vitale GA, Lauritano C, D'Ambra I, Iannace S, de Pascale D. Marine Collagen from Alternative and Sustainable Sources: Extraction, Processing and Applications. Mar Drugs. 2020 Apr 15;18(4):2 doi: 10.3390/md18040214. PMID: 32326635; PMCID: PMC7230273.
15. Pullar JM, Carr AC, Vissers MCM. The Roles of Vitamin C in Skin Health. Nutrients. 2017 Aug 12;9(8):866. doi: 10.3390/nu9080866. PMID: 28805671; PMCID: PMC5579659.
16. Cao C, Xiao Z, Wu Y, Ge C. Diet and Skin Aging-From the Perspective of Food Nutrition. Nutrients. 2020 Mar 24;12(3):870. doi: 10.3390/nu12030870. PMID: 32213934; PMCID: PMC7146365.
17. Wu M, Cronin K, Crane JS. Biochemistry, Collagen Synthesis. [Updated 2022 Sep 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507709/
18. Rong YH, Zhang GA, Wang C, Ning FG. [Quantification of type I and III collagen content in normal human skin in different age groups]. Zhonghua Shao Shang Za Zhi. 2008 Feb;24(1):51-3. Chinese. PMID: 18512563.
19. Bakilan F, Armagan O, Ozgen M, Tascioglu F, Bolluk O, Alatas O. Effects of Native Type II Collagen Treatment on Knee Osteoarthritis: A Randomized Controlled Trial. Eurasian J Med. 2016 Jun;48(2):95-101. doi: 10.5152/eurasianjmed.2015.15030. PMID: 27551171; PMCID: PMC4970562.
20. Gómez-Guillén, M. C., Giménez, B., López-Caballero, M. A., & Montero, M. P. (2011). Functional and bioactive properties of collagen and gelatin from alternative sources: A review. Food hydrocolloids, 25(8), 1813-1827.
21. Van Vijven JP, Luijsterburg PA, Verhagen AP, van Osch GJ, Kloppenburg M, BiermaZeinstra SM. Symptomatic and chondroprotective treatment with collagen derivatives in osteoarthritis: a systematic review. Osteoarthritis Cartilage. 2012 Aug;20(8):809- doi: 10.1016/j.joca.2012.04.008. Epub 2012 Apr 17. PMID: 22521757.
22. Skov K, Oxfeldt M, Thøgersen R, Hansen M, Bertram HC. Enzymatic Hydrolysis of a Collagen Hydrolysate Enhances Postprandial Absorption Rate-A Randomized Controlled Trial. Nutrients. 2019 May 13;11(5):1064. doi: 10.3390/nu11051064. PMID: 31086034; PMCID: PMC6566347.
23. Alcock RD, Shaw GC, Tee N, Burke LM. Plasma Amino Acid Concentrations After the Ingestion of Dairy and Collagen Proteins, in Healthy Active Males. Front Nutr. 2019 Oct 15;6:163. doi: 10.3389/fnut.2019.00163. PMID: 31681789; PMCID: PMC6803522.
24. Paul C, Leser S, Oesser S. Significant Amounts of Functional Collagen Peptides Can Be Incorporated in the Diet While Maintaining Indispensable Amino Acid Balance. Nutrients. 2019 May 15;11(5):1079. doi: 10.3390/nu11051079. PMID: 31096622; PMCID: PMC6566836.
25. Tzaphlidou M. Bone architecture: collagen structure and calcium/phosphorus maps. J Biol Phys. 2008 Apr;34(1-2):39-49. doi: 10.1007/s10867-008-9115-y. Epub 2008 Oct 15. PMID: 19669491; PMCID: PMC2577747.
26. Compston JE, McClung MR, Leslie WD. Osteoporosis. Lancet. 2019 Jan 26;393(10169):364-376. doi: 10.1016/S0140-6736(18)32112-3. PMID: 30696576.
27. Guillerminet F, Fabien-Soulé V, Even PC, Tomé D, Benhamou CL, Roux C, Blais A. Hydrolyzed collagen improves bone status and prevents bone loss in ovariectomized C3H/HeN mice. Osteoporos Int. 2012 Jul;23(7):1909-19. doi: 10.1007/s00198-011-17886. Epub 2011 Sep 17. PMID: 21927918.
28. Han X, Xu Y, Wang J, Pei X, Yang R, Li N, Li Y. Effects of cod bone gelatin on bone metabolism and bone microarchitecture in ovariectomized rats. Bone. 2009 May;44(5):942-7. doi: 10.1016/j.bone.2008.12.005. Epub 2008 Dec 14. PMID: 19124090.
29. König D, Oesser S, Scharla S, Zdzieblik D, Gollhofer A. Specific Collagen Peptides Improve Bone Mineral Density and Bone Markers in Postmenopausal Women-A Randomized Controlled Study. Nutrients. 2018 Jan 16;10(1):97. doi: 10.3390/nu10010097. PMID: 29337906; PMCID: PMC5793325.
30. Carbone JW, Pasiakos SM. Dietary Protein and Muscle Mass: Translating Science to Application and Health Benefit. Nutrients. 2019 May 22;11(5):1136. doi: 10.3390/nu11051136. PMID: 31121843; PMCID: PMC6566799.
31. Zdzieblik D, Oesser S, Baumstark MW, Gollhofer A, König D. Collagen peptide supplementation in combination with resistance training improves body composition and increases muscle strength in elderly sarcopenic men: a randomised controlled trial. Br J Nutr. 2015 Oct 28;114(8):1237-45. doi: 10.1017/S0007114515002810. Epub 2015 Sep 10. PMID: 26353786; PMCID: PMC4594048.
32. Bakilan F, Armagan O, Ozgen M, Tascioglu F, Bolluk O, Alatas O. Effects of Native Type II Collagen Treatment on Knee Osteoarthritis: A Randomized Controlled Trial. Eurasian J Med. 2016 Jun;48(2):95-101. doi: 10.5152/eurasianjmed.2015.15030. PMID: 27551171; PMCID: PMC4970562.
33. Chen D, Shen J, Zhao W, Wang T, Han L, Hamilton JL, Im HJ. Osteoarthritis: toward a comprehensive understanding of pathological mechanism. Bone Res. 2017 Jan 17;5:16044. doi: 10.1038/boneres.2016.44. PMID: 28149655; PMCID: PMC5240031.
34. Crowley DC, Lau FC, Sharma P, Evans M, Guthrie N, Bagchi M, Bagchi D, Dey DK, Raychaudhuri SP. Safety and efficacy of undenatured type II collagen in the treatment of osteoarthritis of the knee: a clinical trial. Int J Med Sci. 2009 Oct 9;6(6):312-21. doi: 10.7150/ijms.6.312. PMID: 19847319; PMCID: PMC2764342.
35. Lugo JP, Saiyed ZM, Lane NE. Efficacy and tolerability of an undenatured type II collagen supplement in modulating knee osteoarthritis symptoms: a multicenter randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutr J. 2016 Jan 29;15:14. doi: 10.1186/s12937016-0130-8. PMID: 26822714; PMCID: PMC4731911.
36. Schauss AG, Stenehjem J, Park J, Endres JR, Clewell A. Effect of the novel low molecular weight hydrolyzed chicken sternal cartilage extract, BioCell Collagen, on improving osteoarthritis-related symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Agric Food Chem. 2012 Apr 25;60(16):4096-101. doi: 10.1021/jf205295u. Epub 2012 Apr 16. PMID: 22486722.
37. Ricard-Blum S. The collagen family. Cold Spring Harb Perspect Biol. 2011 Jan 1;3(1):a004978. doi: 10.1101/cshperspect.a004978. PMID: 21421911; PMCID: PMC3003457.
38. Ganceviciene R, Liakou AI, Theodoridis A, Makrantonaki E, Zouboulis CC. Skin antiaging strategies. Dermatoendocrinol. 2012 Jul 1;4(3):308-19. doi: 10.4161/derm.22804. PMID: 23467476; PMCID: PMC3583892.
39. Choi FD, Sung CT, Juhasz ML, Mesinkovsk NA. Oral Collagen Supplementation: A Systematic Review of Dermatological Applications. J Drugs Dermatol. 2019 Jan 1;18(1):916. PMID: 30681787.
40. Borumand M, Sibilla S. Daily consumption of the collagen supplement Pure Gold Collagen® reduces visible signs of aging. Clin Interv Aging. 2014 Oct 13;9:1747-58. doi: 10.2147/CIA.S65939. Erratum in: Clin Interv Aging. 2020 Feb 04;15:131. PMID: 25342893; PMCID: PMC4206255.
41. Asserin J, Lati E, Shioya T, Prawitt J. The effect of oral collagen peptide supplementation on skin moisture and the dermal collagen network: evidence from an ex vivo model and randomized, placebo-controlled clinical trials. J Cosmet Dermatol. 2015 Dec;14(4):291301. doi: 10.1111/jocd.12174. Epub 2015 Sep 12. PMID: 26362110.
42. Kim DU, Chung HC, Choi J, Sakai Y, Lee BY. Oral Intake of Low-Molecular-Weight Collagen Peptide Improves Hydration, Elasticity, and Wrinkling in Human Skin: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Nutrients. 2018 Jun 26;10(7):826. doi: 10.3390/nu10070826. PMID: 29949889; PMCID: PMC6073484.
43. Proksch E, Schunck M, Zague V, Segger D, Degwert J, Oesser S. Oral intake of specific bioactive collagen peptides reduces skin wrinkles and increases dermal matrix synthesis. Skin Pharmacol Physiol. 2014;27(3):113-9. doi: 10.1159/000355523. Epub 2013 Dec 24. PMID: 24401291.
44. Bolke L, Schlippe G, Gerß J, Voss W. A Collagen Supplement Improves Skin Hydration, Elasticity, Roughness, and Density: Results of a Randomized, Placebo-Controlled, BlindStudy. Nutrients. 2019 Oct 17;11(10):2494. doi: 10.3390/nu11102494. PMID: 31627309; PMCID: PMC6835901.
45. Hexsel D, Zague V, Schunck M, Siega C, Camozzato FO, Oesser S. Oral supplementation with specific bioactive collagen peptides improves nail growth and reduces symptoms of brittle nails. J Cosmet Dermatol. 2017 Dec;16(4):520-526. doi: 10.1111/jocd.12393. Epub 2017 Aug 8. PMID: 28786550.
46. Schunck M, Zague V, Oesser S, Proksch E. Dietary Supplementation with Specific Collagen Peptides Has a Body Mass Index-Dependent Beneficial Effect on Cellulite Morphology. J Med Food. 2015 Dec;18(12):1340-8. doi: 10.1089/jmf.2015.0022. Epub 2015 Nov 12. PMID: 26561784; PMCID: PMC4685482.
47. Rubio IG, Castro G, Zanini AC, Medeiros-Neto G. Oral ingestion of a hydrolyzed gelatin meal in subjects with normal weight and in obese patients: Postprandial effect on circulating gut peptides, glucose and insulin. Eat Weight Disord. 2008 Mar;13(1):48-53. doi: 10.1007/BF03327784. PMID: 18319637.
48. Chen Q, Chen O, Martins IM, Hou H, Zhao X, Blumberg JB, Li B. Collagen peptides ameliorate intestinal epithelial barrier dysfunction in immunostimulatory Caco-2 cell monolayers via enhancing tight junctions. Food Funct. 2017 Mar 22;8(3):1144-1151. doi:10.1039/c6fo01347c. PMID: 28174772.