Müşteri Hizmetleri: 444 52 84
Whey Proteini Nedir?

Whey Proteini Nedir? -

Merhaba,

Bu hafta blog yazımızda bilimsel kanıtlar eşliğinde whey protein takviyelerini inceleyeceğiz. Kaslanmak amacı ile direnç egzersizi yapanlar arasında optimal hipertrofik yanıt için en yaygın protein tozu tercihi peynir altı suyu (whey) proteinidir. Peki, whey proteini nedir? Daha da önemlisi whey proteininin bilimsel açıdan etkinliği hangi düzeydedir? Gelin beraber bu soruları yanıtlayalım. Peynir altı suyu proteini, sütün peynir üretimi sırasında ayrılan sıvı kısmı olan peynir altı suyundan izole edilen proteinlerin bir karışımıdır. Genel olarak, süt aslında iki ana protein türü içerir: kazein (%80) ve peynir altı suyu (%20) proteini. Peynir altı suyu proteini, sütün sulu kısmında bulunur. Peynir üretilirken sütün yağlı kısımları pıhtılaşır ve peynir altı suyu yan ürün olarak ondan ayrılır (1). Peynir üretimi sırasında ayrıştırılan peynir altı suyu, çeşitli işlem adımlarından geçerek insanların genellikle peynir altı suyu proteini olarak tanıdığı gıda takviyesi haline gelir. Otorite kurumlar, peynir altı suyu proteininin biyo-yararlınım düzeyinin oldukça yüksek olduğunu (biyolojik değer= 104, U.S Dairy Export Council, Reference Manual for U.S. Whey Products) ifade etmektedir. Bu bağlamda, whey proteininin sahip olduğu bu yüksek biyo-yararlınım düzeyi sayesinde kas kütlesi ve kuvveti artışı amacını taşıyanlar için rasyonel bir tercih olacaktır.

 

Proteinler insan vücudunun ana yapı taşlarıdır. Tendonlar, organlar ve deri gibi çeşitli önemli yapıların yanı sıra hormonlar, enzimler, nörotransmitterler ve çeşitli moleküller üretmek için de kullanılırlar. Proteinler ayrıca kaslarınızdaki kasılma elemanlarının da yapı bloklarıdır. Bir ipteki boncuklar gibi birbirine bağlanan daha küçük moleküller olan amino asitlerden meydana gelirler. Tipik bir şekilde, bazı amino asitler vücudunuzun hücreleri tarafından üretilirken, diğerleri yediğiniz yiyecekler tarafından elde edilir. Dışarıdan ya da gıdalardan almamız gerekenlere esansiyel (elzem) amino asitler denilmektedir. Esansiyel amino asit grubu 9 tanedir. Bu dokuz temel amino asidin tümünü sağlayan protein kaynakları son derece önemli ve değerlidir. Bu bağlamda, peynir altı suyu proteini kritik öneme sahip olan 9 esansiyel amino asidi de içermektedir. Aynı zamanda, Whey proteini yüksek miktarda lösin ve sistein içermektedir. Bilimsel araştırmalarda, lösinin en anabolik (hipertrofiyi teşvik eden) amino asit olduğu ve sisteinin ise hücresel antioksidan glutatyon düzeylerini artırmaya yardımcı olabileceği vurgulanmıştır (2,3,4).

Peynir altı suyu proteinlerinin farklı formları bulunur. Bu formların temel farkları işlenme süreçleridir. Gelin beraber farklı formlardaki whey proteinlerini inceleyelim.

 

Peynir altı suyu proteinlerinin farklı formları bulunur. Bu formların temel farkları, peynir altı suyuna uygulanan işlenme süreçleridir. Gelin beraber farklı formlardaki whey proteinlerini inceleyelim. Whey Proteini Konsantresi (WPK): Düşük düzeyde yağ ve karbonhidrat (laktoz) içerir. WPK'daki protein yüzdesi, ne kadar konsantre olduğuna bağlıdır. Alt değer konsantre oranı %30 protein ve yüksek değer ise %90'a kadar protein içerir. Genelde en iyi tada sahip formdur.  Whey Proteini İzolatı (WPI): Genellikle yağ ve laktozu minimize etmek için uygulanan işlem sonrası en az %90 protein içeriğine sahip tadı süte benzer protein formudur. Whey Proteini Hidrolizatı (WPH): Vücudumuzda proteinin emilmesi için gerekli olan süreçlerin bir kısmının, endüstriyel ölçekte whey proteinine uygulanması sonucunda ortaya çıkan hidrolize formudur. Biraz daha detaylandıracak olursak hidrolize whey proteini elde etmenin yolu, konsantre veya izolat formundaki whey proteinlerinin ısıya, asitlere veya enzimlere maruz kalmasıyla proteinlerin bağlarının ayrıştırılmasıdır.  Böylelikle düşük molekül ağırlığına sahip, peptid formda ve peynir altı suyu proteininin "önceden sindirilmiş" formu elde edilmiş olur. Bundan dolayı, WPH formu, diğer iki whey proteini formuna kıyasla daha hızlı emilim potansiyeli gösterir. Antioksidan özelliği, besleyici değeri ve biyoemilim değerinin yüksek olması sebebi ile gıda ürünlerine ilave edilmektedir. Hidrolize işlemi sonucunda oluşan whey protein hidrolizatındaki protein oranı, hidrolize işlemi öncesinde kullanılan whey protein kaynağındaki protein oranı ile aynıdır.  Önemli olan whey proteine hidrolize işlemi uygulanarak, biyoyararlılığı yüksek ürün elde etmektir (5).

 

Bu noktaya kadar whey proteini ve formlar ile ilgili genel bilgiler vermeye çalıştım. Bundan sonra bilimsel çalışmalarda whey proteinin etkinliği ve kullanım önerileri ile ilgili bilgiler paylaşacağım. Literatür genel olarak whey protein takviyelerinin kas kütlesi ve gücünü geliştirme potansiyeline yoğunlaşmıştır. Whey proteini kullanımı sporcular, vücut geliştiriciler, fitness modelleri ve performansını geliştirmek isteyenler arasında oldukça popülerdir. Whey proteininin kas/kuvvet kazanımını destekleme potansiyelinin altında yatan bilimsel nedenleri incelendiğinde bazı fizyolojik faktörler göze çarpmaktadır. Bu fizyolojik faktörler; a) kas büyümesi için gerekli olan protein ve amino asitlerin sağlanması, b) insülin ve testosteron gibi kas büyümesini uyarabilen anabolik hormonların salınımının stimüle edilmesi (6), c) kas protein sentezini moleküler ve genetik düzeyde uyardığı bilinen lösin amino asidini büyük oranda içermesi (7,8), d) diğer protein türlerine kıyasla çok hızlı emilim ve biyo-yararlınım potansiyeline sahip olması (9) gösterilmiştir.

 

İlk olarak whey proteini tüketmenin bilimsel temelde etkinliğine odaklanalım. Bir dizi akademik araştırmada, antrenmandan hemen önce, sırasında ve sonrasında whey proteini tüketimi kas büyümesini stimüle edebileceği ifade edilmiştir. Dahası, bu araştırmalarda kas protein sentezinin genellikle antrenmandan sonraki zaman diliminde maksimize (en yüksek seviye) olacağı da vurgulanmıştır (10,11,12,13). Ayrıca, bireylerin tüketmesi gereken günlük protein alımını sağlamada whey proteinin optimal bir seçenek olduğu öne sürülmüş ve bu önermenin nedeni olarak da kas büyümesinde en önemli faktörün yeterli protein alımı olduğuna dikkat çekilmiştir (14). Protein kaynağı açısından bilimsel çalışmalar incelendiğinde, bitki bazlı protein türlerine kıyasla whey proteininin genellikle daha iyi kas ve kuvvet gelişimi sağlama potansiyeli olduğu da iddia edilmiştir (15,16). Bir diğer önemli bulgu da kazein ve whey proteini kıyaslamalarıdır. Bu noktada bilimsel kanıtlar daha tartışmalı sonuçlara sahiptir. Whey proteini kısa vadede kazeine kıyasla daha etkili olurken kazein proteininin uzun vadede whey’e benzer kas büyümesini teşvik edebileceği rapor edilmiştir (17,18,19,20,21).

 

Bilimsel literatür incelendiğinde, whey protein tüketiminin sadece kas kütlesi ve kuvvet gelişimi açısından değil aynı zamanda kilo yönetimi ve zayıflama süreçleri için de etkili olabileceği vurgulanmaktadır. Bu vurgunun altında yatan temel neden, whey proteininin doyuruculuk düzeyi ve tokluk hissi oluşturma potansiyeli gösterilmiştir (22). Bazı çalışmalar, yeterli ve dengeli protein tüketiminin hem enerji harcamasını arttırabileceği hem de daha çok tokluk hissi sağlayacağı noktasında genel bir kabule sahiptir (23,24,25,26). Dahası bir araştırma, günlük kalorinin %25'ini proteinden sağlamanın hem kalori alımını %60 oranında azalttığını hem de geç saatte atıştırma isteğini yarı yarıya düşürdüğünü saptamıştır (27). Benzer şekilde başka bir araştırmada, direnç antrenmanları ile birlikte diğer makro besinlerine kıyasla whey proteini oranını arttırmanın yağsız kas kütlesini arttırmada ve zayıflamada efektif olacağı da iddia edilmiştir (28). Bu bağlamda, whey protein tüketimi hem kaslanma ve güç artışı hem de zayıflama açısından son derece akılcı bir strateji olacaktır (29,30).

 

Bilimsel çalışmalar, whey proteini kimyasında bulunan laktoferrin, beta-laktoglobulin, alfa-laktalbumin ve immünoglobülinler dahil bir dizi faydalı besin içeriğinden bahsetmektedir (31). Bundan dolayı, whey proteini sadece kaslanma/güç artışı veya zayıflamanın çok ötesinde bir dizi sağlık parametresi üzerine de etki etme potansiyeline sahiptir. Whey proteini tüketmenin kan basıncını düşürme ve kan şekeri regülasyonunu sağlama, stres ve depresyon semptomlarını azaltma gibi etkileri olabileceği de ifade edilmiştir (32,33,34,35). Dahası, son yıllarda yapılan birçok araştırmada, kansere karşı koruma potansiyeli, hepatit semptomlarını azaltma, kemik mineral yoğunluğunu artırma, HIV hastalarında bağışıklık fonksiyonunu iyileştirme ve bazı fare desenlerinde ömür süresini uzatma gibi etkilerinin olabileceği de bulunmuştur (36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46). Literatür, tüm bu sağlık yararlarının ortaya çıkmasında whey proteini içinde bulunan yüksek miktardaki sistein aminoasidinin rolü olduğu yönünde hem fikirdir. Çünkü, sistein amino asidi, hücrelerdeki ana antioksidan madde olan glutatyon seviyelerini yükseltmede oldukça önemlidir (47,48).

 

Doz Miktarı ve Yan Etkiler

Bilimsel çalışmalarda genellikle antrenmanlardan sonra yaklaşık 20-40 gram whey protein alımı önerilmiştir. Besinler yolu ile protein alımınız yeterli ise mevcut alımınıza peynir altı suyu proteini eklemenin gereksiz olabileceğini de unutmayın. İhtiyaçtan fazla peynir altı suyu proteini tüketmek mide bulantısı, şişkinlik, ishal, ağrı ve kramp gibi sindirim sorunlarına neden olabilir. Ayrıca, peynir altı suyu proteinine alerjisi olanlar veya böbrek ve karaciğer sorunu olan kişiler peynir altı suyu proteini kullanmadan önce bir hekime danışabilirler. Genelleyecek olursak, peynir altı suyu proteini bilimsel literatür açısından mükemmele yakın bir güvenlik profiline sahip olduğu için ve çoğu kişi tarafından sorunsuz bir şekilde tüketilebilecektir.

 

Sonuç olarak, whey proteini tüketmenin hem kas kütlesi ve kuvvetini arttırmada hem de kilo yönetimi, yağ yakımı, kan basıncı ve kan şekeri regülasyonu, bağışıklık yanıt optimizasyonu ve antioksidan dengenin korunması ve desteklenmesi gibi faktörler üzerine pozitif etki etme potansiyeli olacaktır. Bununla birlikte, whey proteini salt bir protein kaynağından daha fazlasıdır. Whey proteini güçlü biyolojik etkilere sahip olan başka besinler de içermektedir. Bu özelliği ile gıda takviyesi ekosisteminde en efektif takviyelerden biridir. Whey proteini içeren gıda takviyelerimizi incelemek ve satın almak için buraya tıklayabilirsiniz.

 

Prof.Dr. M.Emin KAFKAS

Hardline Academy Başkanı

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Referanslar

  1. Foegeding, E. A., Davis, J. P., Doucet, D., & McGuffey, M. K. (2002). Advances in modifying and understanding whey protein functionality. Trends in Food Science & Technology, 13(5), 151-159.
  2. Hoffman, J. R., & Falvo, M. J. (2004). Protein - Which is Best?. Journal of sports science & medicine, 3(3), 118–130.
  3. Kimball SR, Jefferson LS. Signaling pathways and molecular mechanisms through which branched-chain amino acids mediate translational control of protein synthesis. J Nutr. 2006 Jan;136(1 Suppl):227S-31S. doi: 10.1093/jn/136.1.227S. PMID: 16365087.
  4. Bounous G. Whey protein concentrate (WPC) and glutathione modulation in cancer treatment. Anticancer Res. 2000 Nov-Dec;20(6C):4785-92. PMID: 11205219.
  5. Power O, Hallihan A, Jakeman P. Human insulinotropic response to oral ingestion of native and hydrolysed whey protein. Amino Acids. 2009 Jul;37(2):333-9. doi: 10.1007/s00726-008-0156-0. Epub 2008 Aug PMID: 18679613.
  6. Salehi A, Gunnerud U, Muhammed SJ, Ostman E, Holst JJ, Björck I, Rorsman P. The insulinogenic effect of whey protein is partially mediated by a direct effect of amino acids and GIP on β-cells. Nutr Metab (Lond). 2012 May 30;9(1):48. doi: 10.1186/1743-7075-9-48. PMID: 22647249; PMCID: PMC3471010.
  7. Kimball SR, Jefferson LS. Signaling pathways and molecular mechanisms through which branched-chain amino acids mediate translational control of protein synthesis. J Nutr. 2006 Jan;136(1 Suppl):227S-31S. doi: 10.1093/jn/136.1.227S. PMID: 1636508
  8. Blomstrand E, Eliasson J, Karlsson HK, Köhnke R. Branched-chain amino acids activate key enzymes in protein synthesis after physical exercise. J Nutr. 2006 Jan;136(1 Suppl):269S-73S. doi: 10.1093/jn/136.1.269S. PMID: 16365096.
  9. Boirie Y, Dangin M, Gachon P, Vasson MP, Maubois JL, Beaufrère B. Slow and fast dietary proteins differently modulate postprandial protein accretion. Proc Natl Acad Sci U S A. 1997 Dec 23;94(26):14930-5. doi: 10.1073/pnas.94.26.14930. PMID: 9405716; PMCID: PMC25140.
  10. Willoughby DS, Stout JR, Wilborn CD. Effects of resistance training and protein plus amino acid supplementation on muscle anabolism, mass, and strength. Amino Acids. 2007;32(4):467-77. doi: 1007/s00726-006-0398-7. Epub 2006 Sep 20. PMID: 16988909.
  11. Tipton KD, Elliott TA, Cree MG, Wolf SE, Sanford AP, Wolfe RR. Ingestion of casein and whey proteins result in muscle anabolism after resistance exercise. Med Sci Sports Exerc. 2004 Dec;36(12):2073-81. doi: 10.1249/01.mss.0000147582.99810.c5. PMID: 15570142.
  12. Tipton KD, Elliott TA, Cree MG, Wolf SE, Sanford AP, Wolfe RR. Ingestion of casein and whey proteins result in muscle anabolism after resistance exercise. Med Sci Sports Exerc. 2004 Dec;36(12):2073-81. doi: 10.1249/01.mss.0000147582.99810.c5. PMID: 15570142.
  13. Cribb PJ, Williams AD, Carey MF, Hayes A. The effect of whey isolate and resistance training on strength, body composition, and plasma glutamine. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2006 Oct;16(5):494-509. doi: 10.1123/ijsnem.16.5.494. PMID: 17240782.
  14. Schoenfeld BJ, Aragon AA, Krieger JW. The effect of protein timing on muscle strength and hypertrophy: a meta-analysis. J Int Soc Sports Nutr. 2013 Dec 3;10(1):53. doi: 10.1186/1550-2783-10-53. PMID: 24299050; PMCID: PMC3879660.
  15. Baer DJ, Stote KS, Paul DR, Harris GK, Rumpler WV, Clevidence BA. Whey protein but not soy protein supplementation alters body weight and composition in free-living overweight and obese adults. J Nutr. 2011 Aug;141(8):1489-94. doi: 10.3945/jn.111.139840. Epub 2011 Jun PMID: 21677076; PMCID: PMC3145217.
  16. Volek JS, Volk BM, Gómez AL, Kunces LJ, Kupchak BR, Freidenreich DJ, Aristizabal JC, Saenz C, Dunn-Lewis C, Ballard KD, Quann EE, Kawiecki DL, Flanagan SD, Comstock BA, Fragala MS, Earp JE, Fernandez ML, Bruno RS, Ptolemy AS, Kellogg MD, Maresh CM, Kraemer WJ. Whey protein supplementation during resistance training augments lean body mass. J Am Coll Nutr. 2013;32(2):122-35. doi: 10.1080/07315724.2013.793580. PMID: 24015719.
  17. Wilborn CD, Taylor LW, Outlaw J, Williams L, Campbell B, Foster CA, Smith-Ryan A, Urbina S, Hayward S. The Effects of Pre- and Post-Exercise Whey vs. Casein Protein Consumption on Body Composition and Performance Measures in Collegiate Female Athletes. J Sports Sci Med. 2013 Mar 1;12(1):74-9. PMID: 24149728; PMCID: PMC3761774.
  18. Reitelseder S, Agergaard J, Doessing S, Helmark IC, Lund P, Kristensen NB, Frystyk J, Flyvbjerg A, Schjerling P, van Hall G, Kjaer M, Holm L. Whey and casein labeled with L-[1-13C]leucine and muscle protein synthesis: effect of resistance exercise and protein ingestion. Am J Physiol Endocrinol Metab. 2011 Jan;300(1):E231-42. doi: 10.1152/ajpendo.00513.2010. Epub 2010 Nov 2. PMID: 21045172.
  19. Dangin M, Guillet C, Garcia-Rodenas C, Gachon P, Bouteloup-Demange C, Reiffers-Magnani K, Fauquant J, Ballèvre O, Beaufrère B. The rate of protein digestion affects protein gain differently during aging in humans. J Physiol. 2003 Jun 1;549(Pt 2):635-44. doi: 10.1113/jphysiol.2002.036897. Epub 2003 Mar 28. PMID: 12665610; PMCID: PMC2342962.
  20. Tang JE, Moore DR, Kujbida GW, Tarnopolsky MA, Phillips SM. Ingestion of whey hydrolysate, casein, or soy protein isolate: effects on mixed muscle protein synthesis at rest and following resistance exercise in young men. J Appl Physiol (1985). 2009 Sep;107(3):987-92. doi: 10.1152/japplphysiol.00076.2009. Epub 2009 Jul 9. PMID: 19589961.
  21. Dideriksen KJ, Reitelseder S, Petersen SG, Hjort M, Helmark IC, Kjaer M, Holm L. Stimulation of muscle protein synthesis by whey and caseinate ingestion after resistance exercise in elderly individuals. Scand J Med Sci Sports. 2011 Dec;21(6):e372-83. doi: 10.1111/j.1600-0838.2011.01318.x. Epub 2011 Apr 28. PMID: 21535185.
  22. Paddon-Jones D, Westman E, Mattes RD, Wolfe RR, Astrup A, Westerterp-Plantenga M. Protein, weight management, and satiety. Am J Clin Nutr. 2008 May;87(5):1558S-1561S. doi: 10.1093/ajcn/87.5.1558S. PMID: 18469287.
  23. Veldhorst MA, Westerterp-Plantenga MS, Westerterp KR. Gluconeogenesis and energy expenditure after a high-protein, carbohydrate-free diet. Am J Clin Nutr. 2009 Sep;90(3):519-26. doi: 10.3945/ajcn.2009.27834. Epub 2009 Jul 29. PMID: 19640952.
  24. Johnston CS, Day CS, Swan PD. Postprandial thermogenesis is increased 100% on a high-protein, low-fat diet versus a high-carbohydrate, low-fat diet in healthy, young women. J Am Coll Nutr. 2002 Feb;21(1):55-61. doi: 10.1080/0731572002.10719194. PMID: 11838888.
  25. Veldhorst MA, Westerterp KR, van Vught AJ, Westerterp-Plantenga MS. Presence or absence of carbohydrates and the proportion of fat in a high-protein diet affect appetite suppression but not energy expenditure in normal-weight human subjects fed in energy balance. Br J Nutr. 2010 Nov;104(9):1395-405. doi: 10.1017/S0007114510002060. Epub 2010 Jun 22. PMID: 20565999.
  26. Weigle DS, Breen PA, Matthys CC, Callahan HS, Meeuws KE, Burden VR, Purnell JQ. A high-protein diet induces sustained reductions in appetite, ad libitum caloric intake, and body weight despite compensatory changes in diurnal plasma leptin and ghrelin concentrations. Am J Clin Nutr. 2005 Jul;82(1):41-8. doi: 10.1093/ajcn.82.1.41. PMID: 16002798.
  27. Leidy HJ, Tang M, Armstrong CL, Martin CB, Campbell WW. The effects of consuming frequent, higher protein meals on appetite and satiety during weight loss in overweight/obese men. Obesity (Silver Spring). 2011 Apr;19(4):818-24. doi: 10.1038/oby.2010.203. Epub 2010 Sep 16. PMID: 20847729; PMCID: PMC4564867.
  28. Miller PE, Alexander DD, Perez V. Effects of whey protein and resistance exercise on body composition: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Am Coll Nutr. 2014;33(2):163-75. doi: 10.1080/07315724.2013.875365. PMID: 24724774.
  29. Frestedt, J. L., Zenk, J. L., Kuskowski, M. A., Ward, L. S., & Bastian, E. D. (2008). A whey-protein supplement increases fat loss and spares lean muscle in obese subjects: a randomized human clinical study. Nutrition & metabolism, 5, 8. https://doi.org/10.1186/1743-7075-5-8
  30. Mojtahedi MC, Thorpe MP, Karampinos DC, Johnson CL, Layman DK, Georgiadis JG, Evans EM. The effects of a higher protein intake during energy restriction on changes in body composition and physical function in older women. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2011 Nov;66(11):1218-25. doi: 10.1093/gerona/glr120. Epub 2011 Jul 27. PMID: 21798863.
  31. Krissansen GW. Emerging health properties of whey proteins and their clinical implications. J Am Coll Nutr. 2007 Dec;26(6):713S-23S. doi: 10.1080/07315724.2007.10719652. PMID: 18187438.
  32. Pal S, Ellis V. The chronic effects of whey proteins on blood pressure, vascular function, and inflammatory markers in overweight individuals. Obesity (Silver Spring). 2010 Jul;18(7):1354-9. doi: 10.1038/oby.2009.397. Epub 2009 Nov 5. PMID: 19893505.
  33. Kawase M, Hashimoto H, Hosoda M, Morita H, Hosono A. Effect of administration of fermented milk containing whey protein concentrate to rats and healthy men on serum lipids and blood pressure. J Dairy Sci. 2000 Feb;83(2):255-63. doi: 10.3168/jds.S0022-0302(00)74872-7. PMID: 10714858.
  34. Jakubowicz D, Froy O. Biochemical and metabolic mechanisms by which dietary whey protein may combat obesity and Type 2 diabetes. J Nutr Biochem. 2013 Jan;24(1):1-5. doi: 10.1016/j.jnutbio.2012.07.008. Epub 2012 Sep 17. PMID: 22995389.
  35. Markus CR, Olivier B, Panhuysen GE, Van Der Gugten J, Alles MS, Tuiten A, Westenberg HG, Fekkes D, Koppeschaar HF, de Haan EE. The bovine protein alpha-lactalbumin increases the plasma ratio of tryptophan to the other large neutral amino acids, and in vulnerable subjects raises brain serotonin activity, reduces cortisol concentration, and improves mood under stress. Am J Clin Nutr. 2000 Jun;71(6):1536-44. doi: 10.1093/ajcn/71.6.1536. PMID: 10837296.
  36. Bounous G, Batist G, Gold P. Whey proteins in cancer prevention. Cancer Lett. 1991 May 1;57(2):91-4. doi: 10.1016/0304-3835(91)90200-2. PMID: 2025891.
  37. Kent KD, Harper WJ, Bomser JA. Effect of whey protein isolate on intracellular glutathione and oxidant-induced cell death in human prostate epithelial cells. Toxicol In Vitro. 2003 Feb;17(1):27-33. doi: 10.1016/s0887-2333(02)00119-4. PMID: 12537959.
  38. McIntosh GH. Colon cancer: dietary modifications required for a balanced protective diet. Prev Med. 1993 Sep;22(5):767-74. doi: 10.1006/pmed.1993.1070. PMID: 8234216.
  39. Bounous G. Whey protein concentrate (WPC) and glutathione modulation in cancer treatment. Anticancer Res. 2000 Nov-Dec;20(6C):4785-92. PMID: 11205219.
  40. Watanabe A, Okada K, Shimizu Y, Wakabayashi H, Higuchi K, Niiya K, Kuwabara Y, Yasuyama T, Ito H, Tsukishiro T, Kondoh Y, Emi N, Kohri H. Nutritional therapy of chronic hepatitis by whey protein (non-heated). J Med. 2000;31(5-6):283-302. PMID: 11508322.
  41. Okada S, Tanaka K, Sato T, Ueno H, Saito S, Okusaka T, Sato K, Yamamoto S, Kakizoe T. Dose-response trial of lactoferrin in patients with chronic hepatitis C. Jpn J Cancer Res. 2002 Sep;93(9):1063-9. doi: 10.1111/j.1349-7006.2002.tb02484.x. PMID: 12359061; PMCID: PMC5927129.
  42. Tanaka K, Ikeda M, Nozaki A, Kato N, Tsuda H, Saito S, Sekihara H. Lactoferrin inhibits hepatitis C virus viremia in patients with chronic hepatitis C: a pilot study. Jpn J Cancer Res. 1999 Apr;90(4):367-71. doi: 10.1111/j.1349-7006.1999.tb00756.x. PMID: 10363572; PMCID: PMC5926088.
  43. Aoe S, Toba Y, Yamamura J, Kawakami H, Yahiro M, Kumegawa M, Itabashi A, Takada Y. Controlled trial of the effects of milk basic protein (MBP) supplementation on bone metabolism in healthy adult women. Biosci Biotechnol Biochem. 2001 Apr;65(4):913-8. doi: 10.1271/bbb.65.913. PMID: 11388472.
  44. Bounous G, Baruchel S, Falutz J, Gold P. Whey proteins as a food supplement in HIV-seropositive individuals. Clin Invest Med. 1993 Jun;16(3):204-9. PMID: 8365048.
  45. Micke P, Beeh KM, Schlaak JF, Buhl R. Oral supplementation with whey proteins increases plasma glutathione levels of HIV-infected patients. Eur J Clin Invest. 2001 Feb;31(2):171-8. doi: 10.1046/j.1365-2362.2001.00781.x. PMID: 11168457.
  46. D'Antona G, Ragni M, Cardile A, Tedesco L, Dossena M, Bruttini F, Caliaro F, Corsetti G, Bottinelli R, Carruba MO, Valerio A, Nisoli E. Branched-chain amino acid supplementation promotes survival and supports cardiac and skeletal muscle mitochondrial biogenesis in middle-aged mice. Cell Metab. 2010 Oct 6;12(4):362-372. doi: 10.1016/j.cmet.2010.08.016. PMID: 20889128.
  47. Kent KD, Harper WJ, Bomser JA. Effect of whey protein isolate on intracellular glutathione and oxidant-induced cell death in human prostate epithelial cells. Toxicol In Vitro. 2003 Feb;17(1):27-33. doi: 10.1016/s0887-2333(02)00119-4. PMID: 12537959.
  48. Bounous G, Batist G, Gold P. Immunoenhancing property of dietary whey protein in mice: role of glutathione. Clin Invest Med. 1989 Jun;12(3):154-61. PMID: 2743633.